سیستەمی بەرگری (Immune system) چییە؟
هەموو گیاندارێک بێجگە لەوەی لەگەڵ دەوروبەریدا، هەمیشە هەوڵی خۆگونجاندن و تەکتیکی دروست دەدات بۆ مانەوە. هەمان کات لە خانەکانی لەشیدا هەمان جۆر ڕاهێنان و پێناساندنی دەوێت. بە نمونە:
هەموومان لوقاح (ڤاکسین Vaccine) دژ بە نەخۆشییە بڵاو و زۆرجار کوشندەکان دەزانین، وەکو ئەنفلۆنزا، مەلاریا و ...هتد. پێکهاتەی ئەم جۆرە دەرمانە/ڤاکسینە بریتییە لە میکرۆب و ڤایرۆسی ئەو نەخۆشیانە بە لاوازی و دەخرێتە لەشی مرۆڤەوە تاکو خانەکانی بەرگریمان سیستەمی بەرگری (Immune system) بیناسنەوە و خۆیانی لەسەر ڕابێنن.
لێرەدا کۆتر لە سروشتدا بەردەوام وەکو هەموو باڵدارێک پێویستی بە مەلەکردن هەیە. بۆ خاوێنکردنەوەی پەڕەکان و لابردنی تۆزی پەڕ کە دەبنە هۆی گیرانی کونەکانی سەر پێستی، هەروەها لابردنی هێلکەی زۆر مشەخۆر و مەگەزی زیانبەخش. ئەمەش دەبێتە لە خۆڕاهێنانی سیستەمی بەرگری و پتەوکردنی.
کۆتر کۆئەندامی هەرسی وەکو زۆر باڵندەی تر پێویستی بە وردەبەرد و پێکهاتەی سروشتی هەیە، تاکو خواردن هەرس بکات و یەکە پێویستییەکانی لەشی پێ تەواو بکات. ئەمانەش لە دەرەوە و سروشتدا دەستی دەکەوێت و بەردەوام لە نێو کێڵگە و دارستانەکان بۆ خۆی پەیدایان دەکات.
بە گوێرەی توێژینەوەکان و بیردۆزە زۆر بڵاوەکان. هەموو کتێبە زانستی و سەرچاوەکان و فلیمە دۆکۆمێنتییەکان دەڵێن: کۆتر هەمووی ئەسڵی لە پێش ١٠ هەزار ساڵەوە دەگەڕێتەوە بۆ کۆتری کێوی/شاخی Columba livia، پاشان بەبۆنەی سۆمەری/ئاشورییەکانی ئێراق کە دایکی شارستانیەتن لە نزیک پەرستاگاکان بەخێو کراون، وە یەکەم کەس لەگەڵ فرعەونییەکان یەکەمین جار جنسێکیان جیا کردۆتەوە کە لە سنوورەکانەوە نامەیان ناردووە. ئەم سیفەتەی دۆزینەوەی زێدی خۆی لە دووری زۆرەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کۆتری شاخی بۆ خۆراک پەیداکردن زۆر لە جێگای خۆی دوور کەتۆتەوە و بۆ دووبارە هاتنەوە لە مێشکیدا کێڵگە موگناتیسییەکانی سەر زەوی وەکو نیشان بەکارهێناوە. لە سەری کۆتردا قیبلەنوومایەک هەیە، کە ئەو کێڵگانە ڕێک دەخاتەوە. بۆیە پەرە بەم توانایە دراوە و کار لە سەر بەهێزکردنی دراوە لە ڕێی هەڵبژاردنی جووتەکانەوە Selection.